Azərbaycanda Almanlar: İnteqrasiya və Təsirin Tarixi
Alman köçkünlərinin tarixı Azərbaycan tarixinin vacib bir hissəsidir. Tarixi mənbələr göstərir ki, artıq XVIII əsrin başlarında ilk alman köçkünləri I Pyotrun təşəbbüsü ilə Rusiya İmperiyasına köç etməyə başlamışdılar. XIX əsrin əvvəllərində, imperator I Aleksandrın (onun həyat yoldaşı alman idi) hakimiyyəti dövründə, yenicə Rusiyaya birləşdirilmiş Cənubi Qafqazda almanların məqsədyönülü şəkildə məskunlaşdırılması başladı.
Gəliş və ilk qəsəbələr
Napoleon müharibələrinin təsiri Avropanın bir çox yerlərində, xüsusilə Vürtəmberq krallığında hiss olunurdu. Cənubi Qafqazın bərəkətli torpaqları yeni bir vətən kimi cəlb edici görünürdü. 1817-ci ilin payızında ilk alman köçkünləri gələrək Marienfeld qəsəbəsini qurdular. 1819-cu ildə bir qrup alman köçkünü Rusiya çarının Qafqazdakı qubernatoru general Aleksey Yermolova Gəncə şəhəri yaxınlığında məskunlaşmaq üçün müraciət etdilər. Bu tələb qəbul edildi və həmin il Gəncəçay çayı sahilindəki viran qalmış bir kəndin yerində Helenendorf (indiki Göygöl) qəsəbəsi yaradıldı. Daha sonra Annenfeld (indiki Şamkir) və digər qəsəbələr, o cümlədən Georgsfeld, Alekseyevka, Elizavetinka və Traubenfeld təsis edildi.
Alman köçkünləri Azərbaycan əhalisi tərəfindən açıq fıkirlilik və dəstəklə qarşılandı.Bu qarşılıqlı qəbul etmə mütəmadi birgəyaşamı təşviq etdi.
İqtisadi inkişafda rol
Alman köçkünləri bir çox sahədə fəal idilər və kənd təsərrüfatı, elm, təhsil və səhiyyə sahələrinə mühüm təhfə verdilər. Helenendorf qısa vaxtda alman icmasının mərkəzinə və regionun önəmli iqtisadi mərkəzinə çevrildi. Xüsusilə üzümçülük və taxılçılıq sahələri inkiaş etdilər. Həmçinin, almanlar ipəkçilik, tənbəki və dənli bitkilərin becərilməsinə dəstək verdilər. "Benkendorf və Ko." kimi şirkətlər Bakı neft sənayesinin inkişafında fəal rol oynadılar.
Alman "Siemens" şirkəti Azərbaycanda mədən sənayesinə mühüm təsiri oldu. 1864-1865-ci illərdə Gədəbəydə mis əritmə zavodu tikildi, 1883-cü ildə Dəşkəsəndə kobalt hasil edilməyə başladı. Bakıda Bibi-Heybət elektrik stansiyası da "Siemens" tərəfindən inşa edildi.
1912-ci ildə Gəncəçay çayı üzərində Azərbaycanın ilk su elektrik stansiyası Helenendorfda istifadəyə verildi. Forer qardaşları Azərbaycanda ilk telefon rabitə sistemini qurdular.
Mədəni və elmi nailiyyətlər
Helenendorf təkcə iqtisadi deyil, eyni zamanda mədəni mərkəz idi. 1842-ci ildə burada ilk alman məktəbi açıldı, 1854-cü ildə inşatı başlayan Müqəddəs Yuhanna kilsəsi 1857-ci ildə istifadəyə verildi.
Alman irsinin qorunması
Azərbaycan alman irsinə böyük önəm verir. 2008-ci ildə Almaniya hökumətinin maliyyə dəstəyi ilə Göygöldəki alman kilsəsi bərpa edilərək yenidən istifadəyə verildi. 2017-ci ildə YUNESKO Azərbaycanda alman məskunlaşmasının 200 illiyini qeyd etdi. Bu ortaq tarix bu gün Azərbaycan-Almaniya əlaqələrinin mühüm təməlini təşkil edir.